Семинар – практикум

«Экологическое воспитание детей через использование экологической тропы»

2023

Цель: Повысить педагогическую компетентность педагогов

по вопросам экологического воспитания воспитанников,  формирования у них личного опыта, экологически правильного взаимодействия с природой ближайшего окружения

Задачи:

1. Обобщить знания педагогов о создании экологического пространства в УДО;
2. Закрепить представления  о назначении, видах и  этапах формирования экологической тропы.
3. Вызвать интерес педагогов к этой проблеме.

             

Предварительная работа:

                           

- изучение учебной программы дошкольного образования, образовательная область «Ребёнок и природа»;

- анкетирование педагогов и родителей по проблеме экологического воспитания дошкольников;

- консультирование педагогов «Современные педагогические технологии, применяемые  в экологическом воспитании дошкольников»

- подготовка атрибутов к игровым заданиям;

- подготовка консультаций педагогам и буклетов для родителей.

 

План семинара:

1. Вступительное слово: «Проблема экологического воспитания».

          Заместитель заведующего по основной деятельности Данильченко Н.В.

2. Работа проблемной лаборатории по формулированию основных элементов и условий для реализации системы экологического образования в УДО. Эффективные формы, средства, методы и приёмы, используемые в  организации работы по экологическому воспитанию.

           Руководитель: воспитатель высшей квалификационной категории Попова Л.Н.

3. Педагогическая гармошка «Определение сущности экологической тропы»

          Заместитель заведующего по основной деятельности Данильченко Н.В.

4. Презентация «Организация здоровьесберегающего пространства на территории УДО через использование экологической тропы».

          Заведующий Лукашик С.В.

5. Блиц - конкурс «Как растения и животные предсказывают погоду».

Воспитатель высшей квалификационной категории Мартынюк Л.А.

6. Решение педагогических ситуаций.

Воспитатель высшей квалификационной категории Колчеданцева Р.П.

7. Творческое задание.

Заместитель заведующего по основной деятельности Данильченко Н.В.

8. Рефлексия

 

1

Теоретическая часть:

Проблема экологического образования дошкольников выходит на первый план, обретая всю большую актуальность. Научно-технический прогресс не стоит на месте, и то, о чем мы еще недавно даже не имели представления,сейчасужесуществует в рамкахсовременности. Бесспорно, чтопрогресспринёснанашупланетумногонезаменимыхиоченьпрактичныхвещей, но что же стоит запрогрессом сэкологическойточкизрения?

Нашу планету на данном этапе может изменить лишь деятельность человека, который будет глубоко понимать законы природы. Учитывая тот факт, что человек–это такая же единица природы, каждый из нас должен научиться грамотно и рациональновзаимодействоватьсокружающим миром. А это возможно лишь при наличии в человеке высокого уровня эколого-нравственной культуры, освоение которой начинается с раннего возраста и идет на протяжениивсей жизни.

На сегодняшний день у детей, впрочем, как и у взрослыхпреобладает потребительский подход к природе, обусловленный низким уровнем экологической культуры - люди не воспринимают экологическиепроблемы, как личностно-значимые.

Поэтому,  сегодня все более остро встает проблема экологического воспитания детей с дошкольного возраста. Именно в дошкольном возрасте происходит становление основ мировоззрения человека, его отношения к природе и окружающей действительности.

С полной уверенностью можно сказать, что именно в дошкольном возрасте путём целенаправленного педагогического воздействия, при условии системного ознакомления дошкольника с разнообразием природы, а также вовлечения его в практическую деятельность, у ребенка можно заложить основы экологической культуры в целом. Так как дошкольное детство в данном случае  является самым благоприятным возрастом для решения задач экологического воспитания, необходимо в первую очередь организовать       педагогический процесс в    дошкольных учреждениях с          опорой на основополагающие понятия о природе в целом, а также соответствующим образом организовать эколого-развивающую среду детей.

2

Ведущий:

- Назовите элементы предметно – развивающей среды детского сада, используемые для экологического воспитания дошкольников?

(уголок природы; наглядный материал; календарь природы; картотеки труда, наблюдений и экспериментов; методическая, энциклопедическая и художественная литература; экологическая тропа; мини-огороды в групповых помещениях и сад-огород на территории; экологические коллекции и мини-музеи; зимний сад; паспорта растений и.т.п.)

Ведущий:

- Каковы условия, необходимые для экологического воспитания детей?

(-уголок природы в группе; участок детского сада).

Ведущий:

- Что должно быть в уголке природы?

-(Растения, инвентарь по уходу за растениями уголка; календарь природы; детские рисунки).

Ведущий:

-Что должно быть на участке детского сада?

-(Деревья, кустарники, цветники, огород).

Ведущий:

-Какие методы используются для экологического воспитания детей?

-(Наглядные, практические, словесные).

Ведущий:

-Перечислите наглядные методы экологического воспитания детей.

( Наблюдения; рассматривание картин; демонстрация моделей, кинофильмов, диафильмов).

Ведущий:

-Перечислите практические методы экологического воспитания дошкольников.

-(Игра; элементарные опыты; моделирование).

Ведущий:

Перечислите словесные методы экологического воспитания дошкольников.

-(Рассказы воспитателя и детей; чтение художественных произведений о природе; беседы).

Ведущий:

Назовите основной метод, используемый в экологическом воспитании дошкольников.

( Наблюдение).

Ведущий:

Перечислите формы организации работы с детьми по экологическому воспитанию.

(Занятия; экскурсии; повседневная жизнь (прогулки, в том числе и целевые; труд в цветнике, огороде, уголке природы); экологические праздники и развлечения; элементарная поисковая деятельность  (в старшем возрасте).

3

Педагогическая гармошка:

Ведущий:

-Для определения вашего понимания сущности экологической тропы, я предлагаю вам лист бумаги, который я передаю вам по кругу в виде гармошки. Каждый из вас должен написать на листе ассоциативное слово с выражением «экологическая тропа», складывать лист гармошкой и передать следующему участнику семинара.

(Педагоги записывают слова на листе бумаги. Как только он возвращается к ведущему, он зачитывает слова, записанные педагогами).

 

4

 Ведущий:

         - Экологическая тропа – это специальный образовательный маршрут в природных условиях, где есть экологически значимые природные объекты. На этих маршрутах происходит знакомство детей с естественным многообразием растений и животных, связями, которые имеются между ними, знакомство с практикой природоохранной деятельности.

Назначение такой тропы — создать условия для целенаправленного воспитания экологической культуры учащихся,

накопления ребенком личного опыта экологически правильного взаимодействия с природой ближайшего окружения.

 

Ведущий: Теперь, хотелось бы сообщить вам научные и педагогические факты об экологической тропе в дошкольном учреждении.

Первые экологические тропы были созданы для посетителей национальных парков в зарубежных странах. В последние годы многие

дошкольные учреждения создают свои экологические тропы. Учитывая небольшую протяженность маршрутов, специфику включаемых точек (природные и искусственные объекты, возраст детей, формы работы с ними, чаще всего в дошкольном образовании

используется термин «экологическая тропинка». Настоящие экологические тропы, используемые для обучения взрослого населения и школьников, как правило, прокладываются в естественных ландшафтах, характеризуются значительной продолжительностью и несут большую содержательную нагрузку.

В дошкольных учреждениях экологические тропинки выполняют познавательную,

развивающую,

эстетическую,

оздоровительную функции.

Можно выделить три основных типа экологических тропинок:

а) на территории дошкольного учреждения;

б) в природных или приближенных к ним условиях (пригородный лес, парк, сквер и т. п.);

в) в здании детского сада (учреждения)

 

Существует общий подход в создании экологических троп, которое происходит поэтапно.

1 этап – подготовительный (постановка общественно значимой цели, определенных задач

2 этап Детальное обследование территории и выделение наиболее интересных объектов

3 этап Составление карты-схемы тропинки с нанесением маршрута и всех ее объектов в виде кружочков с цифрами или рисунков-символов.

4 этап Определение объема дополнительной работы для реализации поставленной цели. Выполнение ее.

5 этап Выбор вместе с детьми «хозяина тропинки» — сказочного персонажа, который будет давать задания, и приглашать в гости.

6 этап Фотографирование объектов и описание всех точек по схеме, оформленное в виде альбома (паспорта).

7 этап Изготовление табличек с рисунками, подписями для точек маршрута.

8 этап Составление рекомендаций по использованию объектов тропинки для работы с детьми.

9. 9.этапОткрытие тропы.

 Основные критерии выбора маршрута и объектов экологической тропы — включение в нее как можно большего количества разнообразных и привлекающих внимание ребенка объектов, их доступность для дошкольников. В качестве объектов (видовых точек)

экологической тропинки выбираются различные виды как дикорастущих, так и культурных растений (деревьев, кустарников, трав, мхи, грибы на живых и мертвых деревьях, старые пни, муравейники, гнезда птиц на деревьях, микроландшафты разных

природных сообществ (луга, леса, клумбы, отдельные красиво цветущие растения, места регулярного скопления насекомых (например, жуков-солдатиков, небольшие водоемы, огороды, отдельные камни, альпийская горка, фонтаны, родники и т. п.

Взаимодействие человека с природой (как положительное, так и отрицательное) может быть показано на примере вытоптанных

участков, кормушек для птиц, замусоренных водоемов за пределами территории детского сада. В нашей в целом северной стране

дошкольники многих регионов проводят значительную часть времени в помещениях детского сада. Именно поэтому рекомендуется

создавать экологические тропинки в здании дошкольного учреждения. К тому же такие тропинки позволяют по-новому посмотреть на свое ближайшее окружение и взрослым, и детям.

В состав таких тропинок включаются объекты живой и неживой природы:

уголок природы, экологическая комната, зимний сад (внутри них могут быть дополнительно созданы сети различных маршрутов

для разных целей, фонтан, бассейн, фитобар, песочницы в коридорах, центры воды и песка, лаборатория, отдельные композиции

комнатных растений и сухоцветов, уголки природы или отдельные объекты природы в групповых помещениях, мини-огороды на окнах,

теплицы в здании, картинная галерея, выставки поделок из природного материала, музеи природы, мини-музеи в группах,

фольклорные комнаты, комнаты сказок, выставки из бросового материала и другие (разнообразие точек такой тропинки зависит

от развивающей среды детского сада).

Формы работы по экологической тропе:

- Наблюдение за природой и жителями экологической тропы;

- Ролевые и имитационные экологические игры.

- Исследовательская деятельность.

- Ситуации эстетического восприятия природы.

- Дидактические экологические игры.

- Продуктивная и художественная деятельность.

Система экскурсий-путешествий по экологической тропе планируется в соответствии с требованиями учебной программы ДО.

Экскурсии - путешествия строятся на интегративной основе: на тропе с детьми необходимо обсуждать, наблюдать, рассматривать, анализировать, играть, а свои впечатления об увиденном, дети выражают в непосредственной образовательной деятельности.

Содержание экологического образования разрабатывается для каждой возрастной группы согласно возрасту детей.

Работа по экологической тропе ведется в течение года, исходя из принципов сезонности. Продолжительность экскурсий - путешествий зависит от возрастных особенностей:

- младший возраст - 15-20 мин.

- старший возраст - до 30 мин.

к одному или нескольким объектам.

Надо помнить, что на экологической тропе все должно быть разнообразным, привлекательным и доступным для детей.

5

Ведущий:

- Предлагаю вам небольшой блиц - конкурс «Как растения и животные предсказывают погоду».

- Я напоминаю вам начало приметы будущей погоды в поведении растений и животных, а вы заканчиваете строчку.

- Паук усиленно плетет паутину – (к сухой погоде).

- Уж на дороге греется – (перед дождем).

- Стрижи, ласточки низко летают – (дождь предвещают).

- Мыши выходят из-под подстилки на снег – (за сутки до оттепели).

- Собака катается по земле, мало ест и много спит – (к вьюге).

- Когда цветет черемуха – (к холоду, заморозкам).

- Если утром трава сухая – (к вечеру ожидай дождя).

- С утра мокрица распустилась и осталась раскрытой весь день – (к хорошей погоде).

- Цветы перед дождем – (пахнут сильнее).

- Кошка свернулась клубочком – (к похолоданию).

- Ворона кричит зимой – (к метели).

- Лягушки квакают – (к дождю).

- Воробьи в пыли купаются – (к дождю).

- Около луны звезда народилась – (к потеплению).

Может кто-нибудь из вас напомнит другие приметы?

6

Решение педагогических ситуаций.

Решение экологических проблем надо начинать с дошкольного возраста, потому что это начальный этап формирование позитивного отношения к природе, «рукотворному миру» культуры природопользования Мы должны иметь высокий уровень экологических знаний, умений, чтобы применять их на практике, в работе с детьми. Решение педагогических ситуаций Каждая команда должна решить следующую педагогическую ситуацию. Раздать каждой команде по 1 ситуации. На решение отводится 5 минут.

1.Вы идете на работу. На дорожке мирно беседуют две мамы. В это время их дети неподалеку ломают ветки молодого деревца. У обеих в руках уже по большой охапке. Как вы думаете, дети просто непослушны или им никто не говорил о том, что нельзя приносить вред растениям? Вы, молча, пройдете мимо, в душе осуждая матерей /детей/, или остановитесь и поговорите с матерями /с детьми/?

2.Сережа прикрывает что-то в ладошке, заглядывает туда и нежно улыбается. Ольга Ивановна обращается к малышу: «Что там у тебя? Покажи! Фу! Брось сейчас же! ». Из ладошки на асфальт падает маленькая мохнатая гусеница. Чья – то нога безжалостно наступила на нее. Назовите ошибки воспитателя. Как бы вы поступили в данной ситуации?

 3.На участке детского сада девочки играют в магазин и пополняют ассортимент «продуктов», обрывая растения: стручки желтой акации - «бобы», головки ромашки – «конфеты» и т. д. Подошла Ирина Петровна и похвалила: «Молодцы! Хорошо придумали! » Назовите ошибки воспитателя. Как бы вы поступили в данной ситуации?

4.Антон и Олег построили из песка улицу. Ольга Ивановна посоветовала: «Озелените улицу». «Как это сделать? - спросил Олег. «Нарвите веточек. Вот вам и, кусты и деревья! » - подсказала воспитатель. Назовите ошибки воспитателя. Как бы вы поступили в данной ситуации?

 

7

Творческое задание.

Воспитатель – профессия творческая. А какое творчество без фантазии и выдумки. Следующее задание творческое. Каждой команде надо нарисовать пословицу так, чтобы противоположная команда смогла ее «прочитать».

1. Весна красна цветами, а осень пирогами.

2.Увидел грача – весну встречай.

3. Готовь сани летом, а телегу зимой.
4. Любишь кататься – люби и саночки возить.

8

На этом наш семинар – практикум подошел к концу, надеюсь, что он был для вас интересным и полезным. Вы освежили в памяти всё об экологическом воспитании. Желаю вам успехов в работе над экологической тропинкой в УДО.

Спасибо за внимание. Всего вам доброго!

 

https://solncesvet.ru/opublikovannyie-materialyi/seminar-praktikum-tema-sozdanie-ekologic11/

 

https://nsportal.ru/detskii-sad/vospitatelnaya-rabota/2021/02/01/seminar-praktikum-dlya-pedagogov-ekologicheskaya-tropa

Сейчас уже все понимают, что Интернет обладает колоссальными информационными возможностями и не менее впечатляющими услугами. Интернет – это массовый и оперативный источник информации.   Использование Интернет-ресурсов позволяет сделать образовательный процесс более информационно емким, зрелищным и комфортным.

В данное время назрела потребность в создании информационно-образовательных сайтов дошкольных учреждений. Основными задачами таких сайтов являются: содействие налаживанию диалога между детским садом и семьей, родителями и воспитателями; укрепление связей между воспитателями, дошкольниками, родителями и общественностью; информирование о жизни учреждения дошкольного образования через систему обратной связи; помощь воспитателям в работе, воспитанникам в становлении полноценного участника общества, родителям в воспитании детей.

Воспитатель может найти различную информацию в сети по проблеме, которая подлежит в данный период времени обсуждению. Значимость информации в сети Интернет именно в том, что всегда можно воспользоваться, если это необходимо, самой свежей информацией.   На данный момент существует большое количество сайтов, посвященных дошкольному образованию. На таких сайтах можно найти конспекты занятий, игры, статьи, упражнения, аудио книги, художественную литературу по возрастам.   Работа с Интернет-ресурсами позволила мне познакомиться с системой образовательных порталов, находить и использовать очень важную и нужную информацию на сайтах. Это и каталоги образовательных ресурсов, и электронная библиотека учебных материалов, включающая различные электронные словари, справочники, энциклопедии, это информация по различным видам деятельности занятий и многое другое.   Для повышения своего методического уровня и изучения нормативных документов можно  обратится к таким сайтам как:

http://mir.pravo.by — Детский правовой сайт,

http://www.adu.by — Научно­-методическое учреждение «Национальный институт образования» Министерства образования Республики Беларусь, 

https://praleska-red.by/— учреждение «Редакция журнала “Пралеска”».  

Для работы с детьми, родителями и для самообразования можно использовать такие Интернет-ресурсы, как:  

https://pedportal.by/ Педагогический портал Республики Беларусь. Для учителей, педагогов, воспитателей, школьников и родителей.

https://www.moi-detsad.ru/ сайт «Мой детский сад». Здесь воспитатели могут найти сказки, стихи, песни для детей, просмотреть занятия с детьми, а также подобрать материал для консультаций с родителями.  

https://allforchildren.ru/ Все для детей. На этом сайте можно  подобрать для детей раскраски, песни, стихи, наглядный материал. 

https://solnet.ee/ Детский портал «Солнышко». Здесь размещена информация для детей, педагогов и родителей.   Все выше перечисленные сайты полезны тем, что на них можно посмотреть конспекты, сценарии праздников в педагогических копилках, подобрать необходимую статью для папок-передвижек, буклетов, памяток и консультаций для родителей, нужную и полезную информацию для общего развития, самообразования, подобрать различные виды дидактических игр и упражнений для занятий.   

Таким образом, использование Интернет-ресурсов приводит на качественно новый уровень организацию и проведение образовательного процесса, а также открывает широкие возможности для педагогов.

 

Тэярытычны семінар “Сучасныя падыходы да агранізацыі работы з дзецьмі па азнаямленню з мастацкай літаратурай”

2022

 

Мэта: актывізацыя ведаў выхавальнікаў дашкольнай адукацыі аб сучасных падыходах арганізацыі работы з дзецьмі па азнаямленню з мастацкай літаратурай.

Задачы:

сістэматызаваць веды аб формах, метадах, прыёмах работы з творамі мастацкай літаратуры;

пашырыць уяўленні аб формах арганізацыі дзяцей па азнаямленню з творамі мастацкай літаратуры.

План семінара:

Тэарэтычная частка

1.Формы, метады і прыёмы работы з творамі мастацкай літаратуры. Iнфармацыя  намесніка загадчыка па асноўнай дзейнасці Н.В. Данільчанка.

2. Структура формаў арганізацыі дзяцей па азнаямленні з творамі мастацкай літаратуры. Iнфармацыя выхавалніка вышэйшай кваліфіцыйнай катэгорыі Мартынюк Л.А.
3. Асноўныя прынцыпы адукацыйнай работы па фарміраванні нацыянальнай самасвядомасці ў дзяцей дашкольнага ўзросту.

Iнфармацыя выхавалніка вышэйшай кваліфіцыйнай катэгорыі Калчаданцавай Р.П.

4.Асаблівасці арганізацыі работы па фарміраванні нацыянальнай самасвядомасці сродкамі вуснай народнай творчасці. Iнфармацыя выхавалніка вышэйшай кваліфіцыйнай катэгорыі Паповай Л.М.

6. Метадычныя парады па арганізацыі працы з беларускай народнай казкай. Iнфармацыя намесніка загадчыка па асноўнай дзейнасці Н.В. Данільчанка.
7. Практычная частка:

-камандам скласці канспекты заняткаў па азнаямленню дзяцей з бел. нар. казкай.

- гульня «Чароўны куфэрак»;

-экскурс у мінулае “Беларуская хата”;

-асаблівасці харчавання беларусаў;

- Віктарына "Беларусь-мая Радзіма"»

8. Бел. народныя рухомыя гульні.

Практычная частка: кожнай камандзе прэзентаваць бел. нар. гульню.

9. Рэфлексія: практыкаванне"Карусель".
10. Рэлаксацыя “ Гронка вінаграду”.

 

1

         У дашкольнай установе iснуюць розныя формы работы з кнiгай, якiя ўваходзяць у пэўныя блокi выхавання i навучання.

         Першы блок - блок спецыяльна арганiзаванай сумеснай мастацка-мауленчай дзейнасцi педагога i дзяцей. Яна ўключае такую форму работы, як спецыяльныя заняткi па азнаямленнi з творамi мастацкай лiтаратуры i фальклору, сеансы актывiзуючых зносiн.

         Другi блок - сумесная лiтаратурная дзейнасць выхавальнiка i дзецей. Яна ўваходзiць у перспектыўна-каляндарны план вы­хавальнiка i можа ўключаць гутаркi на тэмы мастацкiх твораў; разглядванне iлюстрацый i рэпрадукцый; праслухоўванне лепшых узораў слоўнага мастацтва ў грамзапiсе, прагляд дыяфiльмаў, лiтаратурных перадач па тэлебачаннi, правядзенне лiтаратурных ранішнікаў i вiктарын.

         Трэцi блок - самастойная мастацка-маўленчая дзейнасць дзяцей. Яна накiравана на развiццё ix творчых здольнасцей. Тут вызначальнымi формамi работы з'яўляюцца лiтаратурны тэатр, тэатр лялек, тэатр ценяў, розныя вiды настольнага тэатра, беларуская батлейка, самастойнае саснаўленне цiкавых кнiжак, маляванне альбома ў адпаведнасцi са зместам мастацкага твора i iнш.

         Для авалодвання дзецьмi мастацтвам успрымання лiтаратурных твораў i больш глыбокага спасцiжэння ix зместу iснуе цэлы шэраг спосабаў узаемазвязанай дзейнасцi педагога i выхаванцаў, пры гэтым абавязкова ўлiчваецца ўзрост дзяцей, ix жыццёвы вопыт, жанр твора. Да гэтых спосабаў адносяцца: першапачатковая арыенціроўка ў эмацыянальна-вобразным змесце лiтаратурнага твора, цэласны i дыферэнцыраваны падыход да твора, самастойны пошук прыёмаў яго выразнага выканання, творчыя адносiны да лiтаратурных з'яў.

Першапачатковая арыенціроўка дзяцей у мастацкiм творы пачынаецца з падрыхтоўкі дашкольнікаў да больш усвядомленага ўспрымання слоўнага мастацтва.

Канкрэтныя мэты па падрыхтоўцы да ўспрымання твора можна вырашьщь з дапамогай такiх метадаў, як уводная гутарка, стварэнне гульнявых сiтуацый, назiраннi за прадметамi i з'явамi рэчаiснасцi, выкарыстанне нагляднасцi, якая мае разнастайныя формы: маўленчая (выразнае чытанне цi расказванне выхавальнiка), прадметная (аб'екты рэчаiснасцi, макеты, муляжы, цацкi), выяўленчая (карцiны, iлюстрацыi, фотаздымкi), дзейсная (дзеяннi дзяцей, якiя адпавядаюць вобразу, выяўленаму ў слове), аўдыёвiзуальныя вiды мастацтва.

Выбар прыёму падрыхтоўкi дзяцей да ўспрымання мастацкага твора залежыць ад наяўнасці ў дзяцей пэўнага вопыту, узроўня ix літаратурнай падрыхтоўкі, характару мастацкага твора.

Выкарыстанне прадметнай i выяўленчай нагляднасцi перад чытаннем мастацкага твора аказвае на дашкольнiка пэўнае эмацыянальнае уздзеянне. Так, азнаямленне з апавяданнем Я. Чарушына «Як конiк звяроў катаў» можна пачаць з разглядвання дзецьмi цацачнага драўлянага конiка. Перад чытаннем апавядання «Шумны лiстапад» У. Юрэвiча мэтазгодна разглядзець карцiну «Восеньскi дзень» (серыя «Поры года», аўтар В.1. Салаўёва). Выхавальнiк задае наступныя пытаннi: Як бы вы назвалi гэтую карцiну? Якая пара года на ёй адлюстравана? Чаму вы вырашылi, што на карцiне адлюстравана восень? Якiмi словамi можна расказаць пра восеньскi дзень? Як гэты дзень паказаны на карцiне? Якiя прыкметы восенi, што адлюстраваны на карцiне, вам падабаюцца болей?

Станоўчы ўплыў на падрыхтоўку да ўспрымання мастацкага твора аказваюць непасрэдныя назiраннi дзяцей над з'явамi, што адбываюцца ў жывой i нежывой прыродзе. Так, найбольш трываламу i эмацыянальнаму ўспрыманню апавядання «Бярозчыны валёнкi» У. Юрэвiча будуць спрыяць назiраннi за бярозкай падчас зiмовай прагулкi.

Глыбокую эмацыянальную накiраванасць дае папярэдняе праслухоўванне музычных твораў, якiя настройваюць дзiця на эстэтычна-эмацыянальны лад, асаблiва гэта адносiцца да мастацкiх твораў аб роднай прыродзе.

Цiкавасць да твора выклiкае ў дзяцей створаная выхавальнiкам займальная гульнявая сiтуацыя. Напрыклад, перад расказваннем казкi педагог прапаноўвае дзецям праглядзець драматызацыю ўрыўкаў з розных казак у выкананнi ix сяброў, якiя да гэтага спецыяльна рыхтавалiся. Сярод знаёмых дзецям урыўкаў ix увазе прапаноўваецца i той, якi яны бачаць упершыню. Незнаёмы ўрывак зацiкаўлiвае выхаванцаў, i яны жадаюць пачуць усю казку.

Уступная гутарка перад чытаннем звычайна накiравана на зварот дзiцяцi да свайго ўласнага вопыту. Яе тэмай могуць стаць папярэднiя назiраннi за рэчамi i з'явамi навакольнага асяроддзя. Пажадана, каб змест гутаркi быў накiраваны на пастаноўку праблемы, вырашэнне якой магчыма пры азнаямленнi з пэўным мастацкiм творам. Пастаноўка праблемных пытанняў спрыяе больш глыбокаму ўспрыманню мастацкага твора. Напрыклад, у старшай групе перад чытаннем твора «Зернетка i вецер» Л.Арабей, выхавальнiк можа запытацца ў дзяцей: «Якiм чынам зернетка ад дрэва, якое расце ў лесе, можа апынуцца за шмат кіламетраў ад таго месца, дзе яно нарадзiлася?»

3 мэтай зацiкавiць дзяцей, падрыхтаваць да ўспрымання тэксту, выкарыстоўваюцца i малыя фальклорныя жанры. Яны выклiкаюць у дзяцей станоўчы эмацыянальны водгук i адпаведны настрой. Так, чытанне твора В.Вiткi «Страшная казка» абудзiць у дзяцей жывую зацікаўленасць, калi спачатку папрасiць ix растлумачыць змест прыказкi «Баязлiваму страх вочы коле».

Старэйшым дашкольнiкам можна перад чытаннем паказаць iлюстраваную кнiжку, а потым пазнаёмщь ix з яе зместам.

Перад чытаннем пажадана растлумачыць дзецям незразумелыя словы. Напрыклад, перад расказваннем казкi «Каза-манюка» выхавальнiк паведамляе: «Я раскажу вам казку пра казу, якая ўвесь час хлусiла, манiла, таму i празвалi яе - каза-манюка». Аднак трэба памятаць, што залiшняе тлумачэнне слоў можа перашкаджаць успрыманню тэксту. У якасцi прыёмаў тлумачэння незразумелых слоў часта выкарыстоўваюцца такiя, як паказ прадмета, з'явы або дзеяння ў натуральных умовах; паказ карцiны, малюнка; падбор сiнонiмаў i антонімаў; замена слова апiсальным абаротам; пытанне да дзяцей пра значэнне слова.

Арыенцiроўку дзяцей у мастацкiм змесце твораў забяспечвае ix выразнае чытанне або расказванне выхавальнiкам. Падрыхтоўка педагога да чытання мастацкага твора ўголас складаецца са звычайнай рабочай разбiўкi тэксту, вызначэння iнтанацыйнай выразнасцi. Расказваючы лiтаратурны твор, неабходна ўмела выкарыстоўваць магчымасцi свайго голасу, пазбягаць раўнамерных націскаў. Расказванне казкi можа ўвогуле насiць свабодны характар, але яно не выключае добрых ведаў на памяць i абавязковага выкарыстання тыповых казачных формаў: зачыну, паўтораў, канца.

Чытаць цi расказваць лiтаратурны твор трэба павольна, не спяшаючыся, каб дзецi мелi магчымасць найбольш дасканала асэнсаваць яго змест, адчуць хараство мовы, якою ён напiсаны.

Актыўнаму ўспрыманню дзецьмi лiтаратурнага твора садзейнiчаюць такiя метады, як гутарка пасля чытання, паўторнае чытанне, iмiтацыя, мадэлiраванне i iнш.

Гутарка можа праводзiцца ва ўcix узроставых гpyпax. Выхавальнiк распрацоўвае ход гутаркi ў адпаведнасцi з яе зместам, прадумвае тыя пытаннi, якiя неабходна задаць дзецям, актыўна кiруе гутаркай.

Педагог у працэсе зносiн не дае гатовай iнфармацыi, ён толькi дапамагае працэсу пошуку адказаў, пашырае свабоду творчай думкi дзяцей.

Па сваёй накiраванасцi пытаннi для аналiзу мастацкага твора падзелены на групы:

1. Пытаннi, накiраваныя на выяўленне асноўнага сэнсу твора. У працэсе гутаркi пра мастацкi твор важна дапамагчы дзiцяцi асэнсаваць i ўсвядомiць не толькi ўзаемасувязь i развiццё яго сюжэтных лiнiй, але i той глыбiнны сутнасны жыццёвы сэнс, якi закладзены ў яго аўтарам, ацчуць жыццё герояў, пранікнуцца ix перажываннямi. Напрыклад: Пра што гэтае апавяданне (казка)? Якая галоўная падзея апавядання (казкi)?
2. Пытаннi на ўзнаўленне зместу твора. Напрыклад, пасля расказвання казкi «Муха-пяюха» у дзяцей пытаюцца: Куды сабралася Муха-пяюха? Каго яна першага сустрэла на дарозе? Каго яна сустрэла потым? Гэтыя пытаннi даюць магчымасць дзецям успомнiць падзеi, якiя адбывалiся ў творы, ix паслядоўнасць; ва ўяўленнях дашкольнiкаў паўстаюць маляўнiчыя вобразы дзеючых асоб, што дапамагае iм лягчэй запомнiць змест казкi.
3. Пытаннi, якiя звязаны з вобразам героя:

- пытаннi, якiя дазваляюць даведацца пра эмацыянальныя адносiны да героя. Да такiх пытанняў можна аднесцi напрыклад, наступныя: Што табе падабаецца цi, наадварот, не падабаецца ў героi? Яго паводзінах? Табе падабаецца, як ён ставiцца да людзей? Чым выклiканы твае адносiны да героя? Што б змянiлася, калi б герой твора хадзiў у нашу групу?;    

4. Пытаннi, якiя звяртаюць увагу на матывы ўчынкаў. Напрыклад: Як ты думаеш, цi правiльна паводзiў сябе герой? Чаму ён пacтyпiў менавiта так, а не iнакш? Як бы ты зрабiў, калi б апынуўся на яго месцы? Гэтыя пытаннi застаўляюць дзяцей разважаць аб прычынах учынкаў, заўважаць заканамернасць падзей;
5. Пытаннi, якiя дазваляюць зразумець настрой героя, яго эмацыянальны стан. Да ix можна аднесцi наступныя: Чаму зайчыкi былi невясёлыя? (казка «Зайчыкi»). Ад чаго палепшыўся ix настрой? Як вы даведалiся, што зайчыкам весела? Такiя пытаннi актывiзуюць аналiтычную i эмацыянальную рэакцыю дзяцей, вучаць ix суперажываць i спачуваць;
6. Пытаннi на параўнанне дзеючых асоб: Чым падобныя героi твора? Чым адрознiваюцца героi твора памiж сабой?;

7.Пытаннi, якiя звяртаюць увагу на знешнi воблiк, партрэт героя: Якiм ты сабе ўяўляеш героя твора?;

8.Пытаннi на параўнанне паводзiн, характару героя са знаёмымi дзецям з'явамi жьщця. 3 дапамогай такiх пытанняў дзецi пераключаюцца на жьщцёвыя рэалii i падзеi: Цi сустракаў ты такiх хлопчыкаў, як Мiхаська? (В.Хомчанка «Яблык») Цi сустракаўся ты ў жыццi з падобнымi, як у гэтым творы, падзеямi? Як бы ты паводзiў сябе ў падобных выпадках?;

9. Пытаннi, якiя дазваляюць увесцi дзяцей у сiтуацыю, што склалася ў творы, зрабiць ix удзельнiкамi падзей: Цi хацелася б табе пасябраваць з героем? Табе хацелася б жыць побач з героем? Што б змянiлася, калi б герой твора хадзiў у нашу групу?;
10. Пытаннi, якiя накiраваны на развiццё ў дзяцей навыкаў параўнання асобных твораў, якiя пабуджаюць ix успомнiць, каму належьщь пэўны мастацкi твор, хто яго напiсаў. Напрыклад, пытаннi такога тыпу: Цi чуў ты раней пра падзеi, што апiсваюцца ў гэтым творы? У якiх творах? Хто ix напiсаў? Раскажы, што гэта за падзеi. Чым яны падобныя? Чым адрознiваюцца?;
11. Пытаннi, якiя звяртаюць увагу на моўныя сродкi: Як аўтар апiсвае ... ? З чым аўтар параўноувае ...? Якiя словы ў гэтым творы чарадзейныя? Гэтыя пытаннi спрыяюць павышэнню цiкавасцi дзяцей да вобразнага ладу роднай мовы;
12. Пытаннi, якiя звяртаюць увагу дзiцяцi на асаблiвасцi жанру: Што я вам прачытала: апавяданне цi казку? Чаму вы так думаеце? Як пачынаецца казка? Як заканчваецца казка? Якiя паўторы вы заўважылi?

3 мэтай актывiзацыi дзяцей у працэсе мастацка-маўленчай дзейнасцi выкарыстоўваюцца прыёмы, якiя аб'ядноўваюцца з гутаркай. Напрыклад, дыялог дзяцей з лiтаратурным героем. Дзецi прапаноўваюць звярнуцца да героя з пытаннямi, пры гэтым пажадана, каб дашкольнiк сам сфармуляваў пытаннi i даў адказ на ix ад iмя героя.

У дыялогах з лiтаратурнымi героямi дашкольнiкi выяўляюць свае адносiны да ix, мяняюць ход падзей, даюць ацэнку асобным учынкам, узаемадзеянням. Разам з тым у ix развiваецца i дыялагiчнае мауленне.

Выказаць свае пачуццi ў слове дзiцяцi дапамагае напiсанне пiсьма лiтаратурнаму герою. Кожны дашкольнiк прапаноўвае тыя думкi, якiя ён хацеў выказаць у пiсьме да лiтаратурнага героя. Выхавальнiк запiсвае, а потым зачытвае дзецям тое, што атрымалася.

Для больш дакладнага засваення этычнага i эстэтычнага зместу лiтаратурнага твора выхавальнiк прапаноўвае дзецям яго паўторнае чытанне. Пры гэтым неабходна памятаць, што вялiкiя па памеры мастацкiя творы лепей узнаўляць не цалкам, а спыняючыся толькi на асноўных эпiзодах.

Метад iмiтацыi часцей за ўсё выкарыстоўваецца ў працэсе гульняў-драматызацый па змесце лiтаратурных твораў. Дзiця ў ходзе гульнi паўтарае словы свайго героя i тым самым узбагачае сваё маўленне. Элементы драматызацыi як прыём актывiзацыi выкарыстоўваюцца ў спалучэннi з гутаркай пасля чытання. Асаблiвую значнасць гэты прыём набывае пры азнаямленнi з казкай.

3 мэтай больш глыбокага разумення i асэнсавання зместу мастацкага твора, асаблiва казкi, ва ўcix узроставых групах можна выкарыстоўваць мадэлiраванне. Адлюстраванне галоўных кампанентаў твора ў мадэлях-схемах садзейнiчае фармiраванню ў дзяцей здольнасцi да ўзнаўлення паслядоўнасці развiцця сюжэта ў розных формах работы з тэкстам: чытанне, пераказ, складанне апавяданняў i iнш.

У якасцi мадэлей выхавальнiк выкарыстоўвае геаметрычныя фiгуры, розныя па памеры і колеры. Замяшчэнне персанажаў мадэлямi можа асноўвацца на адрозненнях па колеры (кракадзiл - зялёная палоска, сонейка - жоўты круг), па велiчынi (слон - вялiкi шэры авал, мышка - маленькi) i г.д..

Малодшыя дашкольнiкi мадэлiруюць наяўнасць казачных герояў, а потым пералiчваюць ix i даюць апiсанне ix знешняга выгляду. Пяцiгадовыя дзецi ўжо могуць адлюстроўваць пры дапамозе мадэлей паслядоўнасць разгортвання падзей у творы. Выхавальнiк можа прапанаваць дзецям вызначьщь, якую сцэну з казкi ён паказаў на схеме i расказаць пра яе. Старэйшыя дашкольнiкi самi мадэлiруюць урыўкi з казкi цi любога iншага твора i адначасова расказваюць ix.

Значнае месца ў мастацка-маўленчай дзейнасцi дашкольнiкаў займае самастойны пошук выразных прыёмаў выканання мастацкiх твораў. Педагог садзейнiчае развiццю гэтай дзейнасцi: сочыць за якасцю выказвання, заахвочвае выкарыстанне дзецьмi засвоеных вобразных выразаў, азначэнняў, параўнанняў, сродкаў iнтанацыйнай выразнасцi.

Развiццю навыкаў арыентацыi дашкольнiкаў у эмацыянальным настроi твора, разуменнi яго зместу i запамiнаннi паслядоўнасцi эпiзодаў, а таксама вызначэннi асноўных сродкаў эмацыянальнай выразнасцi спрыяюць такiя метады, як пераказ, iмiтацыя, драматызацыя. Тую ж функцыю выконваюць наступныя метадычныя прыёмы: слоўнае маляванне, слоўная гульня, складанне псiхалагiчнай лiтаратурнай характарыстыкi героя i iнш.

Пераказваць лiтаратурныя творы дзецi могуць цалкам, па частках, ад iмя аднаго з персанажаў; сумесна з выхавальнiкам, сумесна з iншымi дзецьмi, паасобку. Узнаўляючы лiтаратурны твор, яны перадаюць логiку падзей, выкарыстоўваючы кампазiцыйныя сродкi мастацкай выразнасцi, iнтанацыйна выказваюць свае адносiны да галоўных герояў, ужываюць тыповыя казачныя выразы, прыказкi i прымаўкi. Значны ўплыў на самастойны пошук дашкольнiкамi мастацкiх сродкаў выразнасцi выканання лiтаратурнага твора аказвае слоўнае маляванне. Яно дапамагае дзецям лепш уявiць вобразы герояў твора цi месца дзеяння, перадаць не фарбамi, а словамi ix рысы, знешнi выгляд. Дзецi могуць апiсваць не толькi знешнi выгляд героя цi персанажа, але, калi гэта неабходна, i яго эмацыянальны стан, i яго паводзiны.

Прыём слоўнай гульнi дазваляе дашкольнiкам увайсцi ў вобраз, у тыя абставiны, дзе адбываюцца падзеi. 3 яго дапамогай дзецi выказваюць свае ўяўленнi аб тым, што яны ўбачылi, адчулi, перажылi.

Дзецям старэйшага дашкольнага ўзросту даступны i такi прыём, як псiхалагiчны аналiз асаблiвасцей характару лiтаратурнага героя. 3 захапленнем яны вызначаюць у тэксце пэўныя рысы яго характару.

У працэсе фармiравання ў дашкольнікаў творчых адносiн да лiтаратуры педагог дапамагае iм уяўляць тое, аб чым расказваецца ў творы, выконваць тэкст эмацыянальна, выяўляць падчас расказвання свае адносiны да тых з'яў i падзей, што адлюстроўваюцца ў творы, складаць казкi, апавяданнi, выкарыстоўваць у сваiм маўленні трапныя выразы i вобразныя словы.

 

2

Сярод асноўных формаў арганiзацыi мастацка-маўленчай дзейнасці вызначаюць традыцыйныя заняткi па азнаямленнi з мастацкай лiтаратурай, сеансы актывiзуючых эмацыянальна-вобразных зносiн, лiтаратурныя ранiшнiкi.

Традыцыйныя заняткi пачынаюцца з уступнай часткi, мэта якой - падрыхтаваць дзяцей да ўспрымання твора. Для гэтага выкарыстоўваецца паказ вокладкi, карцiнкi; напамiнанне аналагiчнага сюжэта; кароткая ўступная гутарка; выкарыстанне малых жанраў фальклору; прыпамiнанне знаёмых твораў пэўнага аўтара падобнага жанру; паказ прадметнай нагляднасцi; элементы iнсцэнiравання, стварэння гульнявой сiтуацыі; пастаноўка праблемнага пытання; тлумачэнне незразумелых слоў i iнш.

У асноўную частку ўваходзяць само чытанне мастацкага твора, гутарка з дзецьмi па змесце лiтаратурнага твора, разглядванне iлюстрацый, практыкаваннi ў выразным i вобразным маўленнi.

Асноўнай мэтай заключнай часткi заняткаў з'яўляецца вяртанне чытача непасрэдна да тэксту. Пажадана, каб у памяцi дзiцяцi застаўся сам мастацкi твор. Таму заканчваць заняткi лепш паўторным чытаннем усяго твора (калi ён невялiкага аб'ёму) цi найбольш спадабаўшыхся дзецям эпiзодаў.

Заняткi па азнаямленнi з творамi мастацкай лiтаратуры маюць некалькi варыянтаў. Найбольш традыцыйны - гэта азнаямленне дзiцяцi з асобным лiтаратурным творам. Адным са спосабаў правядзення заняткаў з'яўляецца аб'яднанне расказвання твораў аднаго лiтаратурнага жанру на адну i тую ж тэму. Такая пабудова дазваляе заахвочваць дзяцей да супастаўлення розных мастацкiх тэкстаў. На гэтых занятках дзецi маюць магчымасць аб'яднаць i параўнаць новыя карцiны i вобразы з ужо вядомымi, асэнсаванымi раней.

Выкарыстоўваецца i iншае спалучэнне, якое прадугледжвае аб'яднанне на занятках адзiнай тэмай твораў розных жанраў: апавяданне, забаўка, верш, байка i г.д.

Найбольшую цiкавасць вызывае ў дзяцей аб'яднанне на адных занятках твораў з супрацьлеглымi сюжэтамi. Спалучэнне твораў, у якiх адлюстраваны кантрастныя характары цi ўчынкi, дапамагае дзецям лепш зразумець ix станоўчую цi адмоўную якасць.

У канцы года ў старшай групе можна праводзiць заняткi з дзiцячай кнiжкай. Для гэтага неабходна, каб у кожнага дзiцяцi была ўласная кнiжка. Дзецi знаходзяць на ёй вокладку, старонкi, назву кнiжкi, прозвiшча аўтара.

Пры азнаямленнi з творамi на маральна-этычныя тэмы пажадана праводзiць з дзецьмi замест традыцыйных заняткаў сеансы актывiзуючых зносiн. Матэрыялам для зместу гэтых зносiн могуць выступаць сапраўдныя жыццёвыя сiтуацыi i паводзiны акружаючых людзей, перш за ўсё самiх выхаванцаў дашкольнай установы. Уплыў маральнага ўсведамлення дзiцяцi на самарэгуляцыю яго паводзiн яшчэ невялiкi. Але старэйшы дашкольнiк ужо можа ацэньваць як свае паводзiны, так i паводзiны iншых людзей, таму тэмы размоў уключаюць вызначальныя для пэўнай узроставай групы паняццi дабрынi, ветлiвасцi, беражлiвасцi, дабразычлiвасцi. Тэмы размоў могуць быць канкрэтызаваны i дапоўнены ў залежнасці ад уяўленняў, ведаў, узроўню выхаванасцi дзяцей, папярэдняй работы з iмi.

Маральны вывад пры азнаямленнi з такімі творамi робіцца самiмi дзецьмi. Пры гэтым педагагiчныя каментарыi, зразумела, неабходны, але галоўнай мэтай у рабоце выхавальнiка з'яўляецца iмкненне да таго, каб зносiны на этычныя тэмы прабуджалi актыўнасць перажыванняў дзяцей, глыбокае асэнсаванне iмi ябмяркоўваемых учынкаў i правiл грамадскiх паводзiн. Даросламу неабходна паказаць дзiцяцi, што ў акружаючым яго жыцці, у яго адносiнах з людзьмi можна ўбачыць тыя ж праблемы, што i ў прачытаных мастацкiх творах.

Распачаць зносiны з дзецьмi можна з пастаноўкi праблемнага пытання цi стварэння праблемнай сiтуацыi. Выхавальнiк спачатку прапаноўвае дзецям паразважаць, якога чалавека мы называем ветлiвым, далей чытае апавяданне В. Асеевай «Чарадзейнае слова». А потым пачынаецца размова па яго змесце. Пры гэтым асноўная ўвага надаецца актывiзацыi маўленчых зносiн памiж дзецьмi, ініцыятыўнасці ix выказванняў, расповедам з асабiстага вопыту.

Праблемная сiтуацыя можа вырашацца ў працэсе гульнi з пераўвасабленнямi. Ролi дзеючых асоб разам з дзецьмi выконвае педагог, а потым прапаноўваецца паслухаць мастацкi твор у адпаведнасцi са зместам вырашаемай раней праблемнай сiтуацыi.

Зносiны могуць пачынацца з сумеснага абмеркавання якой-небудзь канкрэтнай падзеi, што не так даўно адбылася з кiм-небудзь з дзяцей. Пасля дзiцячых расповедаў педагог знаёмiць маленькiх слухачоў са зместам апавядання на ацпаведную тэму.

Выяўленчая нагляднасць (карцiны, iлюстрацыi, дыяфiльмы) дапамагае дашкольнiкам яшчэ раз уявiць канкрэтны факт, асэнсаваць яго. Педагог можа паказаць iлюстрацыю да знаёмага дзецям апавядання В. Асеевай «Проста бабуля» i запытацца: Герой якога апавядання намаляваны на гэтай карцiне? Што здарылася з бабуляй? Што зрабiў хлопчык? Як можна назваць паводзiны хлопчыка?

Затым педагог прапаноўвае дзецям пагутарьщь пра чуласць, ветлiвасць i г.д.

Мэтай асноўнай часткi актывiзуючых зносiн на этычныя тэмы з'яўляецца спасцiжэнне канкрэтнага зместу пэўнай маральнай катэгорыi, асэнсаванне нормаў цi правiл маралi. Рэалiзацыя асноўнай мэты накiравана на тое, каб выклiкаць у дзяцей эмацыянальныя перажываннi i адпаведныя адносiны да канкрэтных фактаў i з'яў.

Па меркаваннi Н. Зубаравай, дыдактычную iдэю мастацкiх твораў маральна-этычнага зместу пажадана падаваць так, каб дзецi зрабiлi для сябе маленькае адкрьщцё, якое выключае нуднае павучанне. Так, пасля чытання расказу М. Носава «Агуркi» яна прапануе размову наступнага зместу: Якi настрой быў у Коцькi, калi ён прынёс агуркi? Якiя словы мацi сказала хлопчыку? Як ён выправiў сваю вiну? Чаму радасна было ў Коцькi на душы, калi ён вяртаўся дамоў? Важна не столькi ўзнавiць падзеi, колькi дапамагчы глыбей перажыць i асэнсаваць ix. Пры паўторным чытаннi гэтага твора можна распачаць размову, якая дапаможа выявiць адносiны дзяцей да прачытанага: Хто больш вам спадабаўся: Коцька цi Паўлiк? Чаму? Што ўсхвалявала мацi, калi яна ўбачыла Коцьку з агуркамi? Чаму мацi сказала такiя словы?

Можна будаваць размову на аснове параўнання двух твораў, напрыклад, «Яблык» В. Хомчанкi i «Пячэнне» В. Асеевай. Пасля знаёмства з творамi распачынаецца ўзаемная размова:

Хто з дзяцей вам больш спадабаўся? Чаму спадабаўся Мiхаська? Якiмi словамi можна расказаць пра Мiхаську? Якi ён? Хто не спадабаўся ў творы? Чаму вам не спадабалiся Вова з Мiшам? Як вам здаецца, пра што падумаў Мiша? Як можна назваць учынак хлопчыкаў? Як яны маглi зрабiцъ? Як вы думаеце, чаму неабходна клапацiцца аб сваiх родных, дапамагацъ iм?

Большай разнастайнасцю вылучаюцца зносiны, калi дзецi знаёмяцца з 3-4 творамi розных аўтараў на адну тэму. Тады пэўная маральная катэгорыя разглядаецца з розных бакоў. Напрыклад, у працэсе размовы пра ветлiвасць i сцiпласць, дзецям прапануюць верш Т. Кляшторнай «Ветлiвыя словы», «Добрае слова». Гутарка пра сквапнасць i шчодрасць можа суправаджацца чытаннем верша Т. Кляшторнай «Не сквапная», апавяданнем Л. Арабей «Маё i тваё», апавяданнем I. Хомчанкi «Яблык»,

Напрыканцы сеанса актывiзуючых зносiн на этычныя тэмы пажадана, каб дзецi прыпомнiлi прыказкi на адпаведную тэму.

 

 

 

3

Адной з асноўных задач выхавання і навучання дзяцей дашкольнага ўзросту з'яўляецца шырокае далучэнне дзяцей да агульначалавечых і нацыянальных каштоўнасцей культуры, а адным з прынцыпаў адукацыйнай работы – прынцып цеснай узаемасувязі нацыянальнага

і агульначалавечага ў выхаванні. Гэта абумоўлівае паварот да народнай педагогікі, нацыянальных традыцый, фальклору ў далучэнні да нацыянальнай і агульначалавечай культуры.

Прынцып гумманизации адукацыйнай работы выяўляецца ў стварэнні педагогам умоў для развіцця дзіцяці, у забеспячэнні ўзаемасувязі адукацыйнага працэсу ў дашкольнай установе з гуманістычнымі  традыцыямі народнай педагогікі, фальклорам, нацыянальным мастацтвам.

Наступны прынцып адукацыйнай работы – прынцып паслядоўнасці і паступовасці -   дазваляе фарміраваць нацыянальную самасвядомасць дзяцей дашкольнага ўзросту, не парушаючы ўнутранага свету дзіцяці: праз малое да вялікага, праз вядомае знаёміць з невядомым. Таму дзецям мэтазгодна даваць элементарныя звесткі пра прыроду Беларусі, працоўную дзейнасць беларускага народа, пра культуру і мастацтва, выкарыстоўваючы загадкі, прыказкі, песенькі, беларускія народныя гульні. Новы матэрыял павінен мець пад сабой падмурак раней засвоеных ведаў.

Нароўні з прынцыпамі прыродазгоднасці і індывідуалізацыі выбіраюцца тыя аб'екты, якія з'яўляюцца цікавымі і даступнымі для ўспрымання дзяцей дадзенага ўзросту, з якімі трэба пазнаёміць менавіта ў гэтай узроставай групе. Увесь пазнавальны матэрыял размяркоўваецца на працягу навучальнага года з улікам псіхалагічных, індывідуальных асаблівасцяў і палавой дыферэнцыяцыі дзяцей групы. Так, улічваючы гэты прынцып, педагог паступова пашырае змест адукацыйнай работы па кожнаму вывучаецца аб'екту, ўскладняе працэс творчымі заданнямі, стварае сітуацыі праблемна-пошукавага характару, дадаткова знаёміць з цікавымі звесткамі з гісторыі, легендамі, казкамі, прытчамі.

У адукацыйнай рабоце па фарміраванні нацыянальнай самасвядомасці прынцып цеснага ўзаемадзеяння выхавання ў сям'і і ў дашкольнай установе ярка выяўляецца праз арганізацыю розных формаў узаемадзеяння з бацькамі выхаванцаў , правядзенне сумесных мерапрыемстваў. Толькі тады будзе пэўны вынік дзейнасці, калі праца будзе паслядоўнай і сістэмнай як у педагога, так і ў сям'і дзіцяці.

Прынцып пераемнасці ў працы па фарміраванні нацыянальнай самасвядомасці таксама з'яўляецца вельмі важным. Ён выяўляецца ў ўзаемасувязі паміж мэтамі, зместам, метадамі і прыёмамі арганізацыі педагагічнага працэсу выхавальніка, музычнага кіраўніка, кіраўніка фізічнага выхавання і інш. спецыялістамі. Наяўнасць гэтай сувязі дапаможа зрабіць працэс цікавым, а навучанне будзе мець інтэграваны характар. Гэта дазволіць пазнаёміць дзяцей з адным прадметам, разгледзеўшы яго з розных бакоў (праслухаць беларускую народную мелодыю, паглядзець (выканаць, развучыць)  танец, вывучыць загадку, прымету, пагуляць у рухомую гульню і г. д.

Прынцып гармоніі трох пачаткаў у адукацыйнай працы выяўляецца ў злучэнні фізічнага, эмацыйна-індывідуальнага, інтэлектуальнага развіцця дзяцей. Гэты прынцып ўлічваецца педагогам:

Пры выбары задач, якія неабходна вырашаць падчас арганізацыі дадзенай формы работы па фарміраванні элементаў нацыянальнай самасвядомасці.

Пры выбары метадаў і прыёмаў працы, для забеспячэння патрэбнасці дзяцей у рухомай і маўленчай дзейнасці, стварэння станоўчага эмацыйнага клімату для кожнага выхаванца на працягу ўсяго адукацыйнага працэсу.

Планаванне і арганізацыя адукацыйнай работы па фарміраванні элементаў нацыянальнай самасвядомасці з улікам усіх прынцыпаў зробяць працэс эфектыўным і паслядоўным, а засваенне ведаў дзецьмі дашкольнага ўзросту будзе насіць творчы характар.

4

 Асаблівасці арганізацыі работы па фарміраванні нацыянальнай самасвядомасці сродкамі вуснай народнай творчасці.

Падбіраюцца для працы з дзецьмі найбольш эфектыўныя формы, метады і сродкі, трэба ўлічваць, што працэс фарміравання нацыянальнай самасвядомасці доўгі і складаны, і пачынаць яго трэба перш за ўсё з азнаямлення з родным краем, асяроддзем, падлучаючы сродкі вуснай народнай творчасці. Таму асноўным патрабаваннем з'яўляецца стварэнне ў дашкольнай установе неабходных умоў , каб кожны выхаванец змог адчуць сябе часткай сваёй дзяржавы; ўмовы, якія б дазвалялі фармаваць адчуванне духоўнага адзінства з жыццём свайго народа. Для гэтага неабходна ў кожнай групе аформіць куток "Мая Радзіма-Беларусь" « "Я-беларус", у якім можна размясціць:

- альбом з песенькамі, загадкамі, падабранымі да іх малюнкамі;

- атрыбуты да беларускіх народных гульняў;

- паштоўкі "Наш горад", " Наша краіна»;

- дыдактычныя гульні  « Складзі ўзор», «ўпрыгожванне адзення»". "Назаві па-беларуску", "Назаві казку" « "Складзі змест казкі", " Жыхары беларускіх лясоў»;

- Беларуская мастацкая літаратура;

- макет карты Беларусі;

- альбомы і фотаздымкі беларускай прыроды;

- альбомы з малюнкамі жывёл і раслін Беларусі;

- лялькі ў беларускай нацыянальнай вопратцы;

- аўдыёзапісы музычных твораў беларускага фальклору;

5

Ранні ўзрост:

1 этап-казка распавядаецца на памяць выхавальнікам індывідуальна або падгрупе дзяцей.

2 этап – падрыхтоўчы. Тут выкарыстоўваюцца разнастайныя віды гульняў, практыкаванні, заданні, літаратурны і песенны матэрыял. Іншымі словамі, дзяцей падрыхтоўваюць да ўспрымання казкі.

3 этап-правядзенне сюжэтна-тэматычнага заняткі на аснове бел. казкі Занятак праводзіцца па падгрупах.

У першай частцы заняткі даюцца практыкаванні, гульні, заданні на абуджэнне цікавасці да пазнання новага, канцэнтрацыю ўвагі. Выкарыстоўваюцца цацкі, прадметы, абсталяванне ў адпаведнасці са зместам казкі, ствараюцца ўмовы для дзейнасці розных аналізатараў.

Асноўная частка заняткі ўключае непасрэдную працу над казкай. Пры гаварэння абавязковым элементам павінна быць нагляднасць, бо у дзяцей у гэтым узросце наглядна-вобразнае мысленне.

У заключнай частцы заняткі падводзіцца вынік. Выкарыстоўваюцца вопарасы (ад двух – да пяці).

Сярэдняя група:

Тут неабходна прадугледзець віды дзейнасці, неабходныя для развіцця самастойнай маўленчай дзейнасці. Для гэтага могуць быць выкарыстаны розныя варыянты: праслухоўванне грамзапісу, інсцэніроўка ўрыўкаў казкі, гульні-драматызацыі, сузіраньне малюнкаў і ілюстрацый, арганізацыя гульняў па матывах казкі.

Дзецям, якія лёгка і хутка засвоілі матэрыял, неабходна прапанаваць больш складаную працу ці даць дадатковыя заданні.

Старэйшая група:

Значна ўскладняецца змест работы па азнаямленню з бел. казкай, бо з пашырэннем аб'ёму ведаў змяняецца і характар маўленчай дзейнасці дзяцей гэтага ўзросту.

Рэкамендуецца праводзіць спецыяльныя гутаркі аб раней прачытаных казках, падчас якіх задаюцца пытанні, прапануецца выказаць здагадку рэплікі герояў казкі, іх учынкі. Вельмі важна даваць вялікую самастойнасць дзецям як у выбары гульні, так і ў творчым вырашэнні яе задач: асабістыя арыгінальныя смелыя рашэнні, жаданне свабодна выказваць сваё стаўленне да навакольнага. Прадстаўлення дзяцей павінны быць скіраваныя на пошук і стварэнне новага, тым самым дзеці абараняюць сваю індывідуальнасць.

 

6

Практычная частка

• Практычнае заданне: па камандам скласці канспекты заняткаў па азнаямленню дзяцей з бел. нар. казкай-5 хвілін (падчас працы гучыць лёгкая бел. мелодыя).

 

• Гульня «Чароўны куфэрак».

У куфэрку дробныя прадметы бел нар. творчасці або побыту. Прапанаваць удзельнікам даставаць прадметы і распавядаць для чаго яны, як іх выкарыстоўвалі.

 

• Экскурс у мінулае «Беларуская хата»

- З якога матэрыялу рабілі хаты?

(з дрэва, у асноўным з хвоі, елкі, дуба. Лес рыхтавалі зімой, калі раслінныя сокі сыходзілі ў карані. Падрыхтаваны зімой матэрыял хутчэй высыхаў, меў больш шчыльную драўніну. Пабудаваныя з такога матэрыялу дома, маглі служыць 100-150 гадоў. Забаранялася выкарыстоўваць у будаўніцтве дрэвы паваленыя бурай. Па павер'ях, злыдні могуць пасяліцца ў новую хату.)

- У якім месцы пачыналі будаваць хату?

(Пры выбары месца будаўніцтва жылля гаспадар кіраваўся як рацыянальнымі меркаваннямі (зручнасць камунікацый, характар грунту, навакольнае асяроддзе, суседства і г.д.), так і старажытнымі ўяўленнямі. Звычай не дазваляў будаваць дом на скрыжаванні дарог, дзе раней стаяла лазня, на тым месцы дзе адбылося забойства. Лічылася, што ў гэтым месцы жывуць чэрці, ведзьмы. Пасля будаўніцтва дома ладзілі наваселле-вялікае сямейнае свята. Загадзя запрашалі святара, які акрапляў новы дом святой вадой. На ноч перад засяленнем у хату пускалі пеўня або котку, якія па павер'і адпужвалі нячыстую сілу і служылі абярэгамі. Пры пераходзе ў новую хату са старой бралі агонь з ачага, пры запаленых свечках пераносілі ладу, абавязкова таз у якім замешвалі цеста для хлеба.)

- Колькі пакояў мела бел. хата?

(Хата мела адзін пакой з мэтай зберажэння цяпла. Да яе прыбудоўваліся сенцы, у якіх была адгароджана невялікая камора. Яна служыла для захоўвання збожжа, прадуктаў, бытавых прадметаў, адзення.)

- Якія пабудовы размяшчаліся побач з хатай?

(Жыллё і гаспадарчыя будынкі размяшчаліся па перыметры двара. Да хаты прымыкалі адрыны. Уся дваровая тэрыторыя дзялілася на Чысты двор і задні двор, дзе размяшчаліся адрыны.)

Асаблівасці харчавання беларусаў.

• - Успомніць і назваць прымаўкі пра асаблівасці харчавання беларусаў:

Якая яда, такая і хада.

Хлеб у хаце-гаспадар, на працы – сябар, у даразе – таварыш.

Вялікі кавалак дзярэ ратак.

Госць, не дзьміся-еш, што ў місе.

Чалавек галодны ні на што не прыгодны

На смачны кусок знойдзецца раток.

Калі на стале гусь і парася, то праца хараша.

Харчаванне беларусаў было звязана з побытам, культурай, звычаямі народа. Асабліва цесна яно звязана з порамі года.

Цяжкім для простых людзей быў вясновы час, калі яны елі толькі бульбу, крапіву.

Асаблівасцю беларускай народнай кухні было эканомнасць у расходаванні прадуктаў, высокая патрабавальнасць членаў сям'і да чысціні і акуратнасці. Па наяўнасці хлеба судзілі аб дастатку сям'і.

Шмат прыказак і прымавак складзена ў народзе пра хлеб: « Хлеб над усімі пануе», «Хлеб – усяму галава».

(прапанаваць пералічыць назвы беларускіх нацыянальных страў, распавесці рэцэпты іх падрыхтоўкі).

• Віктарына "Беларусь-мая Радзіма"»

Уваходзіць Беларусачка пад бел. народную музыку, прытанцоўвае. (педагог пераапрануты ў бел. нацыянальны касцюм, у руках кошык).

Вядучы: да нас у госці прыйшла Беларусачка . Праходзіце, калі ласка!

Беларусачка: я вельмі люблю свой край і хачу пагуляць з вамі.

Для гэтага нам трэба падзяліцца на дзве каманды «Пралескі» і «Валошкі» (ставіць біркі на сталы, прызначаецца ў якасці журы вядучага).

Беларусачка: у мяне ў кошыку шмат цікавых пытанняў, заданняў і гульняў.

1 пытанне:

Чаму наша краіна завецца Беларусь? (таму што людзі, якія тут жывуць, - светлавокія, стройныя, прыгожыя; ад вялікай колькасці снегу, які выпадае зімой; ад белага колеру ў вопратцы).

2 Пытанне:

Якія віды народных рамёстваў Беларусі вы ведаеце? (вышыўка, ткацтва,  пляценне, ганчарства, разьба па дрэве).

3 пытанне:

Якія сімвалы Беларусі вы ведаеце? (валошка, бусел, колас).

4 пытанне:

Якія дзяржаўныя сімвалы нашай краіны вы ведаеце? (сцяг, герб, гімн).

(журы падводзіць вынік).

Беларусачка: а цяпер, давайце пагуляем і адпачнем.

Развучванне бел. народнай гульні «Грушка". (удзельнікі становяцца ў круг).

Мы пасадзім грушку усе, усе,

Няхай наша грушка расце, расцэ.

Рас ты, грушка, вось такі выш,

Распусцісь ты, грушка, вось такі шырыні,

Расці, расці, грушка, ды ў добры час.

Маленькі... (імя) ,паскачы для нас.

А ўжо наша грушкараспусцілася,

Маленькі ... (імя) зажурылася.

А мы тую грушку,

Пекла маленькай ...(імя) суцякацьбудзем.

Беларусачка: працягнем адказваць на пытанні.

5 пытанне:

Якія беларускія народныя казкі вы ведаеце? Чаму яны называюцца народнымі? ("Пра быка і яго сяброў", "Жаронцы", "Лёгкі хлеб", "Не сілай а розумам", "Лісіца – хітрыца", "Як кот звяроў", "Селянін, мядзведзь і лісіца", "Верабей і мыш", "Кот Максім", "Гарошак").

6 пытанне:

Якія беларускія народныя святы вы ведаеце?("Каляды", "Гукане вясны", "Дажынкі"," Багач"," Вадахрышча"," Масляніца"," Саракі"," Валачобніца"," Вялікі дзень"," Сёмуха", "Купалле"," Спас"," Пакровы"," Дзяды " 

7 пытанне:

Якія дрэвы растуць на беларускай зямлі? (Сасна, елка,асіна, дуб, ліпа, бяроза, рабіна, клён).

8 пытанне:

Якія рэкі і азёры ёсць у Беларусі? (Рэкі самыя буйныя: Неман, Дняпро, Бярэзіна, Сож, Прыпяць. Азёры: Нарач, Свіцязь, Кромань).

Беларусачка: усе вы ведаеце, што такое прымаўкі . Яны вельмі часта выкарыстоўваюцца ў фальклоры, мастацкіх творах, гутарковай мовы. Неабходна развучваць іх з дзецьмі, так як у іх закладзены глыбокі сэнс, народная мудрасць. Зараз я вам буду чытаць беларускія прымаўкі, а вы павінны назваць рускія адпаведныя.

1.Любіш паганяць-любіць і каня гадаваць.

Любишь кататься-люби и саночки возить.

2.Дзе кухарак шэсць, там няма чаго есць.

У семи нянек дитя без глаза.

3.Чалавек без сяброў, што печ без дроваў.

Не имей сто рублей, а имей сто друзей.

4. Праца гадуе, а лянота марнуе.

Праца чалавека корміць, а лянота псуе.

5.Ляжачыя і грошы стараюць.

Под лежачий камень и вода не течёт

6. Не будзь ласы на чужыя каўбасы.

На чужой каравай рот не разевай.

(журы падводзіць вынік).

Беларусачка: хачу навучыць вас гуляць яшчэ ў адну цікавую бел. народную рухомую гульню"Міхасік". Абавязкова развучыць яе з дзецьмі.

- Для правядзення гульні раскладзем кольцы па крузе, іх павінна быць на адзін менш чым гульцоў. Каля кольцаў становяцца гульцы. Адзін з гульцоў кажа словы:

- Ты, Міхаська, не зявай!

Лапаточкі абувай, абувай!

Гучыць беларуская народная мелодыя, гульцы танцуючы рухаюцца па крузе. Як толькі музыка сканчаецца, усе спыняюцца і імкнуцца як мага хутчэй "абуць лапці" – заняць вольнае месца ў адным з кольцаў. Гулец, які застаўся без "лапцей", выбывае з гульні.

Пасля гэтага забіраецца яшчэ адзін абруч, і гульня працягваецца да таго часу, пакуль у крузе не застанецца адзін гулец. Ён лічыцца пераможцам.

Беларусачка жадае ўсім дабра і здароўя, любіць свой край і традыцыі, сыходзіць.

 

8

Беларускія народныя гульні.

Рухомыя гульні ствараюць атмасферу радасці і таму робяць больш эфектыўным комплекснае рашэнне аздараўленчых, адукацыйных і выхаваўчых задач.

Беларускія народныя гульні-адзін з самых старажытных сродкаў выхавання, яны перадаюцца з пакалення ў пакаленне і цесна звязаны з навакольнай рэчаіснасцю, побытам і працоўнай дзейнасцю людзей, раскрываюць характар, звычаі і традыцыі беларусаў. Як правіла бел. нар.гульні-рухомыя.

Спачатку бел. нар. гульні зарадзіліся як культавы абрад. Потым, з часам яны сталі выглядаць як забавы, але пры гэтым захавалі свой асноўны напрамак – гэта агульная фізічная падрыхтоўка, удасканаленне функцый арганізма, выхаванне маральна-валявых і творчых здольнасцяў.

Практычная частка: кожнай камандзе прэзентаваць бел. нар. гульню (правесці з удзельнікамі іншай каманды).

9

Рэфлексія: практыкаванне "Карусель".

Усе ўдзельнікі ўстаюць у круг, паклаўшы рукі на плечы суседзяў. Пад ціхую музыку пачынаюць рухацца направа, пакуль вядучы не скажа " Стоп!"

Вядучы задае пытанне:

1.Вы даведаліся што-небудзь новае, карыснае для сябе на сённяшнім занятку? - усе па-чарзе або выбарачна адказваюць.

Затым рухаюцца налева і спыняюцца на камандзе вядучага " Стоп!”

1. Што вы з сённяшняга матэрыялу будзеце выкарыстоўваць у практыцы работы?

10

Рэлаксацыя «Гронка вінаграду".

Вядучы:

- Сёння мне захацелася прынесці на нашу сустрэчу вінаград (Прад'яўляецца прыгожая гронка буйнога вінаграду на залатым сподачку).

Вінаград сімвал багаатрымання, багацця, ён заключае ў сабе сонечнае цяпло, і гэтую сонечную энергію мы атрымліваем ад ягад. Але калі ўважліва паглядзець на гэтую гронку, то можна заўважыць, што кожная ягада індывідуальная, не падобная на іншыя. Я прапаную вам, перадаючы вінаград, разгледзець ягады і перш чым з'есці адну, пастарацца ахарактарызаваць упадабаную вам ягадку, што яна можа вам даць".

Рэплікі ўдзельнікаў:

"Гэтая ягада вельмі сакавітая, і я думаю, што гэта сонечны сок, і ён такі ж цёплы, як сонца і надасць мне станоўчай энергіі".

Фінальная формула вядучага: "такім чынам, мы змаглі паспрабаваць" кавалачак сонца", але вы звярнулі ўвагу, што аднолькавых ягад не было – кожная ягада адрознівалася ад іншых сваімі ўласцівасцямі, характарыстыкамі, кожная ягадка індывідуальная, але паглядзіце – усе разам ягады складаюць адзіную гронка і сіла гэтага адзінства ў індывідуальнасці кожнага".

 

 

 Литература:

1. Цяленчанка, В.М. “Мой родны кут…”: зборнiк метадычных матэрыялаў па патрыятычным выхаваннi дзяцей дашкольнага ўзросту. У  2 ч. Ч. 1 /  А.І.Цяленчанка. - Мазыр: ТАА ВД «Белы Вецер», 2006. 143с.
2. Цяленчанка, В.М. “Мой родны кут…”: зборнiк метадычных матэрыялаў па патрыятычным выхаваннi дзяцей дашкольнага ўзросту. У  2 ч. Ч. 2 /  А.І.Цяленчанка. - Мазыр: ТАА ВД «Белы Вецер», 2006. 155с.
3. Дубовская, Л.В. Маленькие граждане большой страны: программа патриотического воспитания детей дошкольного возраста “Спадчына”/ составитель Л.В. Дубовская; под редакцией Л.В. Телепченко. - Мозырь «Содействие», 2007. – 220с.
4. Дубініна,Дз.Ул.. Культура Беларусі ў казках і паданнях: этнакультурная адукацыя дашкольнікаў./ Дубініна Дз. Ул. - Мн. “Зорны верасень” 2008г. – 120с.
5. Пралыгіна. Н.В. Фарміраванне нацыянальнай самасвядомасці ў дзяцей дашкольнага ўзросту сродкамі вуснай народнай творчасці / склад.– Мазыр : Белы Вецер, 2010. – 147 с.
6. Красюк, В. С. Праменьчыкі выхавання патрыятызму : дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі : у 2 ч. Ч. 1 / [склад.: В. С. Красюк, М. М. Сцепчанка, К. В. Шавяленка]. — 2-е выд. — Мазыр : Белы Вецер, 2010. — 154 с.
7. Красюк, В. С. Праменьчыкі выхавання патрыятызму : дапаможнік для педагогаў устаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі : у 2 ч. Ч. 2 / [склад.: В. С. Красюк, М. М. Сцепчанка, К. В. Шавяленка]. — 2-е выд. — Мазыр : Белы Вецер, 2010. — 143с.
8. Грышкевич, І.К. Спадчына маёй краіны. Матэрыял для азнаямлення дзяцей з гісторыяй і культурай Беларусі.У 2 ч. Ч. 1 / Складальнік Грышкевіч І.К. – Мазыр:Содействие, 2006г. – 126с.
9. Грышкевич, І.К. Спадчына маёй краіны. Матэрыял для азнаямлення дзяцей з гісторыяй і культурай Беларусі.У 2 ч. Ч. 2 / Складальнік Грышкевіч І.К. – Мазыр:Содействие, 2006г. – 124с.
10. Каханоўская, А.В. Этнакультурнае выхаванне: фарміраванне асноў патрыятызму у старэйшых дашкольнікаў: вычэбна-метадычны дапаможнік/ А.В. Каханоўская; ДУА Мін.абл.інстытут развіцця адукацыі – Мінск: Мін.абл..ІРА, 2013 – 100с.
11. Дубініна, Д.М. Выхаванне ў дзяцей дашкольнага ўзросту цікавасці да беларускай мастацкай літаратуры і фальклору: дапаможнік для педагогаў устаноў дашкольнай адукацыі/ Д.М. Дубініна.  - Мінск: Новое знание, 2016 – 208с.
12. Пралыгіна, Н.В. Фарміраванне нацыянальнай свядомасці ў дзяцей дашкольнага ўзросту сродкамі вуснай народнай творчасці: дапаможнік для педагогаўустаноў, якія забяспечваюць атрыманне дашкольнай адукацыі/ склад. Н.В.Пралыгіна. – Мазыр: Белы вецер. 2010. – 147.
13. Старжынская, Н.С. Сябруем і гуляем разам./ Н.С. Старжынская– Мн.: “Народная асвета”, 1994 – 80 с.
14. Инструктивно–методическое письмо Министерства Республики Беларусь к 2017-2018, 2018-2019, 2019-2020 учебному году.